Nakon sušenja, sortiranja i fermentacije, lišće duvana postaje osnovna sirovina za proizvodnju cigareta, cigara, duvana za lulu, duvana za žvakanje i drugih proizvoda za uživanje. Duvan se najčešće koristi pušenjem, dok se manji deo koristi za usmrkavanje ili žvakanje (duvan za žvakanje). Uživanje u duvanu povezano je sa specifičnim i kompleksnim fiziološkim dejstvom određenih sastojaka lista na centralni nervni sistem čoveka.
Od hemijskih sastojaka lista, najvažniji je nikotin, veoma otrovan alkaloid, koji unosom kroz pušenje ili na drugi način u ljudski organizam u umerenim količinama deluje umirujuće ili razdražujuće, zavisno od stanja nervnog sistema. Osim nikotina, uživanju u duvanu doprinose i drugi sastojci lista, poput etarskih ulja, smola i drugih hemikalija.
Iako je dokazano da duvan ima štetan uticaj na zdravlje, zbog čega se pušenje sve više ograničava, duvan je danas najrasprostranjenije sredstvo sa narkotičkim dejstvom.
Gajenjem i preradom duvana postiže se velika ekonomska dobit. Oko polovine ukupne proizvodnje duvana izvozi se u prerađenom obliku. Gajenjem duvana intenzivno se koristi zemljište koje je manje pogodno za druge biljke, uglavnom zbog specifičnog reljefa i slabije plodnosti.
Poreklo i biološke osobine duvana
Duvan potiče iz Južne Amerike. U umerenoj klimi je jednogodišnja biljka, dok u tropskoj i suptropskoj klimi može biti višegodišnja.
Koren duvana je osovinski, sa izraženim glavnim korenom iz kojeg izrastaju mnogobrojni bočni korenovi, uglavnom rasprostranjeni u oranici. Glavni vretenasti koren presadjenih biljaka je prekinut, a bočni korenovi preuzimaju njegovu funkciju.
Stablo duvana je uspravno, zeljasto, člankovito, ispunjeno srži. Krajem vegetacije, donji deo stabla odrveni. U visinu, stablo raste od 0,5 do 3 metra, u zavisnosti od sorte. Sitnolisne sorte imaju niže stabljike, dok krupnolisne sorte rastu više. Broj kolenaca, a samim tim i broj listova, zavisi od sorte.
Listovi i plodovi
Listovi su na stablu raspoređeni naizmenično, spiralno. Dužina listova varira u zavisnosti od sorte. Srednje listove sitnolisnih sorti karakteriše dužina od 12 do 15 cm, dok listovi krupnolisnih sorti mogu biti dugi i do 40–60 cm. Većina sorti duvana ima između 20 i 30 listova, ali postoje i sorte sa ogromnim listovima (gigas) koje mogu imati i do 100 listova. U sredini stabla listovi su najveći i počinju sazrevati od osnove stabla ka vrhu. Zbog ovog procesa sazrevanja, u proizvodnji duvana listovi se dele na grupe prema mestu na stablu i vremenu kada su spremni za berbu. To su: podbir, nadpodbir, srednje lišće, podovrsak i ovrsak.
Iz pazuha listova izrastaju zaperice (bočne grane ili filizi), koje se u proizvodnji ne žele jer oduzimaju hranljive materije matičnom listu, smanjuju njegovu masu i kvalitet. Zbog toga se zaperice uklanjaju čim se pojave.
Plod i seme duvana
Plod duvana je višesemena čaura, okrugla, jajasta ili elipsasta, mrko-smeđe boje, koja sadrži između 3.000 i 3.500 sitnih semenki.
Seme duvana je bubrežasto, hrapavo, sa mrežastom površinom, tamne boje. Seme obično klija nakon 4 do 8 meseci naknadnog dozrevanja.